Filmoteka Małopolska 2025 - Małopolska wczoraj

To już nasza druga notacja, która powstała w ramach programu Filmoteki Małopolskiej realizowanego przez Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu i finansowanego z budżetu Województwa Małopolskiego. 

Produkcja obejmowała realizację notacji wspomnieniowej ze świadkiem historii – prof. dr hab. Elżbietą Kutą, córką byłej więźniarki niemieckiego obozu koncentracyjnego Ravensbrück, emerytowaną profesor Zakładu Cytologii i Embriologii Roślin Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz prezeską Stowarzyszenia "Rodzina Więźniarek Niemieckiego Obozu Koncentracyjnego Ravensbrück". Prof. Elżbieta Kuta urodziła się niespełna dziewięć miesięcy po wyjściu matki z obozu. Jej matka, Jadwiga Kuta, w latach 1940–1945 była więźniarką KL Ravensbrück. W okresie okupacji niemieckiej matka pracowała w Biurze Ewidencji Ludności w Tarnowie oraz działała w strukturach konspiracyjnych. Aresztowana w 1940 r., w wieku 24 lat, zaledwie kilka miesięcy po ślubie z Józefem, została osadzona w więzieniu w Tarnowie za działalność podziemną. W dniu 12 września 1941 r., drugim tzw. transportem specjalnym z wyrokami śmierci, przewieziono ją do KL Ravensbrück. Po wyzwoleniu obozu w 1945 r. powróciła do Polski, a rok później urodziła córkę Elżbietę. W 2025 r. przypadała 80. rocznica wyzwolenia obozu oraz zakończenia II wojny światowej.

Podczas realizacji notacji podjęto się kilku bloków tematycznych. Pierwszy dotyczył biografii Elżbiety Kuty – jej wykształcenia, życia rodzinnego, zainteresowań oraz wieloletniej działalności w Stowarzyszeniu "Rodzina Więźniarek Niemieckiego Obozu Koncentracyjnego Ravensbrück", w tym historii powstania organizacji, jej celów statutowych, liczby członków, form działalności edukacyjnej
i upamiętniającej, stopnia zaangażowania rodzin więźniarek oraz planów na przyszłość. Drugi blok poświęcony był losom Jadwigi Kuty (według pamięci córki w formule tzw. postpamięci) – życiu przedwojennym, rodzinie, wykształceniu, pracy, działaniom konspiracyjnym, okolicznościom aresztowania, transportowi i pobytowi w Ravensbrück. Uwzględniono pytania o funkcjonowanie obozu: jego strukturę, procedury przyjmowania więźniarek, skład narodowościowy i kategorie osadzonych, codzienne życie, pracę przymusową, wyżywienie, system kar, relacje międzyludzkie, opiekę medyczną i eksperymenty pseudomedyczne, a także obecność dzieci i kobiet w ciąży, praktyki religijne oraz kontakty ze światem zewnętrznym. Poruszono również wątki dotyczące wyzwolenia obozu, wydarzeń szczególnie zapamiętanych, powrotu do życia po wojnie, budowania nowego życia, odnalezienie się w nowej codzienności. Jak również wpływu traumy na matkę i rodzinę oraz jej aktywności w środowiskach byłych więźniarek. Włączono także pytania o pamiątki po matce (fotografie, dokumenty, hafty, grypsy) oraz o współpracę Elżbiety Kuty z Wandą Półtawską – ostatnim świadkiem eksperymentów medycznych w Ravensbrück.

Zrealizowano 119-minutowy materiał filmowy, nagrywany z dwóch ujęć kamerowych w formie audio i video w prywatnym mieszkaniu prof. Elżbiety Kuty, (w którym również kiedyś mieszkała Jadwiga Kuta) w otoczeniu licznych pamiątek po matce. Oprócz wywiadu z bohaterką zarejestrowano materiały ilustracyjne – dokumenty, fotografie oraz przedmioty związane z okresem uwięzienia i życiem po wojnie – które wzbogaciły narrację o kontekst materialny. Nagrania filmowe zrealizowane zostały z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu do rejestracji relacji źródłowych świadków historii.

Celem zadania było przeprowadzenie wywiadu wspomnieniowego oraz rejestracja notacji z prof. dr hab. Elżbietą Kutą – córką byłej więźniarki niemieckiego obozu koncentracyjnego Ravensbrück oraz prezeską Stowarzyszenia "Rodzina Więźniarek Niemieckiego Obozu Koncentracyjnego Ravensbrück" z siedzibą w Krakowie. Działania te miały charakter ratunkowy, gdyż obecnie żyje już niewielu bezpośrednich świadków tragicznych wydarzeń II wojny światowej, a kolejne pokolenie – mogące w formule tzw. postpamięci przekazywać historie swoich rodzin – wchodzi w wiek podeszły i również stopniowo odchodzi. Profesjonalny zapis filmowy takich wspomnień ma dziś szczególne znaczenie, a wręcz staje się koniecznością. Jest to bowiem forma ochrony i utrwalenia dziedzictwa narodowego, umożliwiająca popularyzację polskiej historii, kształtowanie postaw obywatelskich oraz przekazanie – zwłaszcza młodemu pokoleniu – zarówno historycznej, jak i współczesnej perspektywy refleksji o kraju, patriotyzmie i ojczyźnie. Realizacja projektu ma także istotny wymiar lokalny, odnosząc się do historii i pamięci mieszkańców województwa małopolskiego.

Projekt realizowany we współpracy z Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UKEN w Krakowie.